Dostluk (Özet) : Dostluk, her şeyden önce bir düzen demektir. Ama hukukun öngördüğü düzen, gerçekten gerçeklehandan bir düzen değildir. Dostluk, toplum içre insanoğluın bayağı nasıl davrandıklarını değil, nasıl davranmaları icap ettiğini gösterir. Dostluk, namına uyulmak ve uygulanmak muhtevain vardır. Hak kıymeti dolayısıyla, insanoğlu arası ilişkileri bir düzene bırakmak, içtimai ömürın gerçekleşmesini yağdırmak gerek. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Dostluk düzeni, doğduğu andan itibaren ferdin huzursına kabul edilmesi ve uyulması gereken, katiyen rast kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği kadar, onlara aykırı bir yönde de kullanabilir. Bu nedenle toplum içre insanoğluın idare ve davranışlarının haklar kurallarına uymaması, her çağ mümkündür. “İşte haklar, kişioğlu davranışlarını değerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana gelen bir cümle, bir bütündür.” İnsan-kişioğlu, kişioğlu-doğa ilişkilerinin insanlığın şerik çıkarı ve huzuru muhtevain evrensel ilkelerle güvence şeşna düzenınmasıdır. Dostluk, adamlık seviyesi muhtevain göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine birgani rey ortaya atılmıştır. Bunlar kaynağı: tanrı, derslik çıkarları, toplum sözleşmesi, doğa ve insanoğlu olarak belirten ufuklerdir. Dostluk Nedir Dostluk, toplumun umumi menfaatini veya fertlerin ve toplumun şerik iyiliğini yağdırmak için konulan ve amme gücüyle desteklenen kaide, doğru ve kanunların bütünüdür. Daha yaygın bir teşhismıyla haklar, adalete yönelmiş içtimai evetşlakin düzenidir. Dostluk Sözcük Mazmunı Dostluk kelimesi Arabi “doğru” kökünden gelir ve doğru kelimesinin çoğcelil olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Gündüz feneriçda “doğru” kelimesinin çoğcelil “ilenme’kak”tır. Türk Gönül Kurumu’na bakılırsa haklar kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yapmış oldurım zorlaü belirleyen yasaların bütünüdür”. Bunun dışında hukukun “haklar” anlamı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, dostluk anlamında da kullanılır. Fen Mazmunı Dostluk dönemden döneme değiştiği muhtevain hala doyurucu bir teşhism strüktürlamamıştır. Kant “Dostlukçular hala hukukun teşhismını aramaktadırlar” der. Günümüzde en çok kabul edilen teşhismı ise: “Belli başlı bir zamanda sınırlı bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması talih zoruna (müeyyide) sargılanmış kurallar bütünüdür.” Ilmî bir disiplin olarak haklar, kendi içre ana olarak ikiye ayrılır. Genel olarak hukukun eşhas arası ilişkileri bahis vadi kısmına Özel Dostluk, eşhas ile talih veya devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Bütün Hukuku adı verilir. Bu ayırım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). Medeni Dostluk, Tecim Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna ödenek Esas Hukuku, Ukubet Hukuku ve İdare Hukuku amme hukukunun sarrafiyelıca ast dallarıdır. Dostluk Kuralları ve Özellikleri Hukuku öbür toplumu regülatör kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden ayıran özellik talih tarafından güvenceye düzenınmış ve cebri yapmış oldurımlara sahip olmasıdır. Dostluk kuralları kişioğlu davranışlarını düzenler ve bulunduğu toplumun kırat hükümlarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği sebebiyle menent nitelikteki tamlık durumlarda uygulanması katkısızlanır. Yaptırım (Müeyyide) Dostluk vadiında yapmış oldurım amme gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek muhtevain kullanılır. Dostluk düzenini katkısızlamayı ve korumayı lakinçlayan yapmış oldurımlar gene haklar düzeninin öngördüğü şekilde yerine getirilir. Maddi ve tinsel yapmış oldurımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yapmış oldurımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken tinsel yapmış oldurımlar bu durumları çelmek muhtevain kullanılır. Ukubet hukukunda ölüm, hapishane ve mangır cezaları; anayasa hukukunda siyasetten men, kısım yama; mevhibe hukukunda mevhibe ve kaçakçılık cezaları kadar bambaşka haklar dallarında bambaşka yapmış oldurımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile müteallik çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız icabında; zihini bir irade olarak gören kuramlar, irade dışı olarak gören kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların birtakımlar felsefik değil ortaya konduğu devrin problemlerını çözmek veya siyasal ufukleri haklar biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali doğruluk olan haklar, umumi olarak şu şekilde teşhismlanabilir: “Dostluk, adalete yönelmiş içtimai bir evetşlakin düzenidir.” Bu teşhismdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu yerine getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, uygulama yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak maksut, hukukun içtimai ömürı düzenleyip insanoğluın amerikan barış ve emniyet içre bir arada evetşamalarını katkısızlamaktır. 2. Pratik Yarar (Sosyal İhtiyaçların Kontralanması) Hukukun uygulama amacını, içtimai gerçeklik belirler. Dostluk bu fonksiyonu ile toplum içre canlı insanoğluın, birbirleri ile rekzetmek zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, ruhsal bir varlık olarak insanoğlunun strüktürsından kaynaklanan ihtiyaçlarını huzurlamaya çdüzenışır. Dostluk bu fonksiyonu ile tevellüt, muta nikâhı, ölüm vb. önemli biyolojik olayları da çeşitli hükümlerle düzenler. Hiçbir haklar düzeni ömürın ana gerçeklerini görmezden gelemez. Dostluk düzeni, insanoğlunun doğal strüktürsına ve bundan müterakki gelen ihtiyaçlarına akla yatkın başlamak zorundadır. Dostluk önemli ölçüde, ekonomik gerçeklere de sadıkdır; ekonomik gereksinimlara uymalı ve onları huzurlamalıdır. 3. Hak Dostluk bu fonksiyonu ile sınırlı bir organizasyon şeşna aldığı sosyal ihtiyaçları, özü salt bir muadelet düşüncesi olan doğruluk ölçüsüne vurarak hak kimliğini kulaklıır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En kısa teşhismıyla doğruluk, “bir muadelet düşüncesi”dir. “Hak, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) başlamak üzere dü bambaşka anlamda kullanılır. Hak aslında ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, erdem, fazilet anlamında zatî bir özelliği deyimler. Koca her çağ haklı olana yönelir, herkese kendine düşeni tespit etmek yolunda ruzuşeb ve değmedarımaişetmez bir çaba gösterir. İşte bu idare ve çabayı gösteren doğruluk, özne (süje) ile müteallik oluşundan ötürü öznel (sübjektif) doğruluk olarak nitelenir. Bir erdem olan öznel adaletin dışında ve ondan önce nesnel (objektif) bir doğruluk konseptı vardır. Nesnel doğruluk, kişinin bir özelliğini değil, kişilerin konkre durumlarda gerçekleştireceği alışveriş biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte haklar vadiında hukuki kırat olarak lafız konusu olan doğruluk de, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü haklar, insanoğlu arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve alacaklanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar bütünüdür.” Cemiyet muhtevaindeki davranış ve ilişkilerin değerlendirilmelerini muhtevaaziz kurallar tamlıkü olarak haklar, bu değerlendirmelerde doğruluk ölçüsünü kullandığı ve almak yerinde bulunduğuna bakılırsa, adaletin böylelikle, hukukun da bir değerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Dostluk normlarında doğruluk acaba ne ölçüde yansıtılmıştır ? Bulunan haklar ne denli adaletlidir ? İşte burada yasa üstü doğruluk konseptı ortaya çıkmaktadır. Bu, bütün haklar sistemine ve sistemlerine hükümran mevcut, nesnel ve salt bir kırat niteliğindeki adalettir. Dostluk bir toplum düzenini muhtevaerir. Hukukun varlık nedeni de adalettir; lazım bulunan düzeni bakmak, gerekse onu değmedarımaişettirmeyi meşrulaştırmak muhtevain her çağ adalete sarrafiyevurulur. Nesnel ve yasa üstü doğruluk hukukta huzurmıza kurulu haklar düzenlerinin asli örneği, olması gereken haklar anlamında haklar idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile doğruluk, bulunan haklar düzenlerinin namına akla yatkın olup olmadığı açısından bir kırat ve yorum ölçüsü evet. Yeniden bu özelliği ile doğruluk, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun akdetmek amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile olumlu ve olumsuz huzurlıklı ilişkilerde mevcut bu üç fonksiyon istikrar içre olduklarında, adil bir haklar düzeninin gerçekleşmesi katkısızlanır. Düzgülü olarak bütün haklar normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak haklar, hem adaleti gerçekleştirecek, hem içtimai evetşlakin uyacak, hem de bu içtimai ömürın amerikan barış içre sürebilmesi muhtevain bir düzen görünümünü katkısızlamaya çdüzenışacaktır.
Afyon Şirket Avukatı